Jevrem Obrenović, brat kneza Miloša, 1826. godine otvara prvu bolnicu (i apoteku) u Šapcu, a potom su bolnice otvorene i u Gradištu, Svilajncu, Beogradu (1832), ali su imale  priveremeni karakter. Prva stalna civilna bolnica otvorena je u Kragujevcu 1860. godine. Pošto u Srbiji nije bilo školovanih lekara veliki doprinos medicini i organizaciji zdravstvene zaštite dali su Srbi iz Vojvodine. Značajan događaj bio je osnivanje Srpskog učenog društva 1872. godine, na inicijativu Vladana Đorđevića. Krajem veka dolazi do ubrzanog razvoja i civilne i vojne medicine, uz pomoć mladih Srba školovanih na evropskim univerzitetima, a od 1920. godine školovanih i na domaćem Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Početkom 20. veka dolazi i do otvaranja prvih stomatoloških ordinacija u Beogradu.

            Stanovništvo je obolevalo od tuberkuloze, mentalnih oboljenja, malarije, bolesti disajnih puteva, kardiovaskularnog sistema, polnih bolesti, dijabetesa. U Beogradu je početkom 20. veka čak jedna četvrtina bolesnika umrla od tuberkuloze. Naročito su opasne bile epidemije tifusa tokom ratnih godina, a posebno epidemija iz 1915. godine kada se pretpostavlja da je od oko 400 000 obolelih umrlo oko 165 000 ljudi. Raširenost zaraznim bolestima i relativno kratak životni vek posledica su i loših uslova gradskog stanovništva u vremenu rane industrijalizacije, ali i seoskog koje je živelo u gotovo primitivnim životnim uslovima. Bolest je počela da se prihvata kao sastavni deo života, ali saosećanje i tuga u slučaju smrtnih ishoda postaju deo građanskog ponašanja. Država je počela da sprovodi vakcinacije, sistematske preglede dece, ali i da edukuje narod. Kao deo modernizacijskog procesa donose se brojna zakonska akta i sanitarni propisi i u pogledu hrane kako bi se izbegle neželjene epidemije i bolesti. Promene su se ipak uglavnom odnosile na gradske sredine dok su sanitarno-zdravstveni standardi bili gotovo neprimenjeni u selima. Oni su uglavnom gledali sa nepoverenjem novine koje su dolazile iz grada, oglušavali se o savete i preporuke, češće odlazili kod berberina nego kod stomatologa, primenjivali magijske radnje i gatanja uprkos čak i policijskoj prinudi i kaznama. Suzbijanje nadrilekara i vračara predstavljaće još dugi niz godina veliki problem za državu. Ipak tokom 20. veka, sa uvođenjem besplatne zdravstvene zaštite, velikim ulaganjima u izgradnju i opremu bolnica, obrazovanjem lekara i drugim akcijama, stanje se polako popravljalo.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar